Böbrek Taşı Nedir?

Kan böbreklerden süzülerek idrar oluşurken bazı element ve kristallerin çökmesi sonucu böbrekte taşlar oluşur. Taşlar önce kum tanesi kadar küçük oluşur. Zamanla bu çökme devam ederse taş büyür.

Böbrek taşı belirtileri nelerdir?

Taşın bulunduğu yere ve böbreği tıkayıp tıkamaması, beraberinde enfeksiyon olup olmamasına bağlı olarak belirtiler farklılık gösterebilir. Taş böbrek içinde hareket edince kolik denilen şiddetli, kıvrandırıcı ağrılar olur. Bu ağrı ile birlikte bulantı ve kusma da görülebilir. Bazen bu ağrılar keskin ve şiddetli olmayıp bel ve karın yan taraflarında künt ve sürekli ağrı tarzında olabilir. Zaman zaman idrarda kanama gözlenir. İdrar kanalına düşmüş bir taş sürekli idrar hissi ve idrarda yanma ile kendini belli eder. Böbrek taşı bazen hiç belirti vermez. Özellikle büyük taşlar böbrekte hareketsiz kalır, ağrı yapmaz ancak zamanla böbrek dokusunda çürümeye ve böbrek fonksiyonlarında bozulmaya neden olur.

Böbrek taşı tanısı nasıl konulur? 

Böbrek ultrasonografisi ile teşhis koymak çok kolaydır. Ultrason zararsız, radyasyon içermeyen, gebelerde ve çocuklarda dahi güvenle uygulanabilen çok pratik bir yöntemdir. İşlem 5-10 dk sürer. Ultrasonda 3 mm ve daha büyük taşlar kolaylıkla görülür. Bunun yanında idrar tahlili ve gerekirse kanda böbrek fonksiyonları da incelenir. Taş büyük olduğu zaman ve bir müdahale gerektiğinde kontrastsız (ilaçsız) taş tomografisi çekilir. Böylece tüm böbrek yapısı ve idrar kanalı ve taşın tam yeri belirlenir. Taş böbrekte incelmeye ve bozulmaya neden olduysa ayrıca böbreklerin çalışma derecesini belirlemek için böbrek sintigrafisi çekilir.

Böbrek ve idrar kanalındaki taş ilaç tedavisi ile (ameliyatsız) düşer mi?

 
Böbrek alt kısımdaki taşların düşmesi zordur. Ancak üreter denilen idrar kanalındaki 5 mm’den küçük taşların medikal tedavi ile düşme ihtimali %80 civarındadır.

Böbrek taşını eriten bitkisel tedaviler var mı dır?

Bilimsel olarak ispatlanmış, böbrek taşını eriten bitkisel tedaviler yoktur. Ancak yine de bazı bitkilerin taşın düşmesini kolaylaştırdığı tecrübe edilmiştir. Kayseri yöresinde bulunan “gilaboru” bitkisinin idrar söktürücü etkisi ile taşların düşmesinde etkili olabilir. Bunun yanında limon ve grayfurt suyunun mevcut taşı eritmese dahi sitrat denilen madde içermesi nedeniyle tekrar taş oluşumunu azalttığı gösterilmiştir.

Böbrek taşı tedavileri nelerdir?

1. ESWL : Ameliyatsız, seanslar tarzında taş kırma tedavisi.
2. URS: İdrar kanalındaki taşın lazerle kırılması. Kapalı bir ameliyat yöntemidir
3. RIRS veya RIRC: Böbrek içindeki taşın lazerle kırılması. Kapalı bir ameliyat yöntemidir
4. PCNL: Böbrek içindeki taşın sırttan küçük bir delikten girilerek kırılıp alınması. Kapalı bir ameliyat yöntemidir
5. Açık cerrahi: Artık pek uygulanmamaktadır. 

ESWL

ESWL tedavisinde ses dalgası kullanılır. Taşa yoğunlaştırılmış ses dalgası gönderilerek taş böbrek içerisinde kırılır ve zamanla düşer. Bu tedavi taş böbreğin pelvis denilen havuzunda ise ve boyut 1,5-2 cm’den küçükse uygulanır. Hastaya anestezi uygulanmaz. Ayaktan ve seanslar tarzında uygulanır. İlk seansta kırılma olursa haftada bir kez olmak üzere toplam 3-4 seans uygulanabilir. Ancak bazen taşların dökülmesi sorun oluşturabilir. Bu sebeple taş büyük olmamalı ve taşın dökülmesine engel bir durum olmamalı. Bu tedaviye uygun olup olmadığınıza ürolog karar verecektir. Ameliyatsız bir yöntem olmasına rağmen tamamen masum bir tedavi değildir. Böbrekte belli oranda hasara neden olur. Bazen büyük kanamalara neden olabilir. Çocuklara anestezi altında uygulanabilir.

URS

Üreter denilen idrar kanalındaki taşları almak veya lazerle kırmak için uygulanan bir yöntemdir. Hem kadında hem de erkekte idrar kanalından girilerek yapılan kapalı bir ameliyattır. Kullanılan alet 2-3 mm kalınlığındadır. Taşa ulaşınca taş yerinde lazer ile kırılır. Bazen taş analizi için küçük bir taş parçası dışarı alınır. Ameliyattan sonra “double j” denilen bir stent idrar kanalına yerleştirilir. Bu stent 10-15 gün sonra lokal anestezi ile alınır. Hasta hastanede sadece 1 gece kalır.

RIRS veya RIRC

Taş böbreğin içerisinde olduğu zaman, flexible yani bükülebilen aletlerle yine idrar kanalından girilip böbreğe kadar çıkılır ve taş yerinde lazer ile kırılır. Taşlar kırılınca idrar yolundan kendiliğinden dökülmeye bırakılır. RIRS 2 cm’den küçük taşlara uygulanır. Daha büyük taşlarda taşın yeri uygunsa 2 veya daha fazla seans tarzında uygulanır. Ameliyattan sonra “double j” denilen bir stent idrar kanalına yerleştirilir. Bu stent 10-15 gün sonra lokal anestezi ile alınır. Hasta hastanede 1 gece kalır.

PCNL (Perkütan Nefrolitotomi) ve Mini-PCNL

Böbrek alt kısımdaki 1.5 cm taşlara ve böbrek pelvisindeki 2 cm’den büyük taşlara uygulanır. Sırttan 8-10 mm’lik bir kesi yapılır ve böbreğe 7-8 mm kalınlığında bir alet ile girilir. Taşlar kırıldıktan sonra aynı delikten dışarı çıkarılır. RIRS ameliyatına üstünlüğü tek seferde astanın taşlarının bitirilmesidir. Dezavantajı ise idrar kanalından değil sırttan küçük bir yerden delerek girmektir. Teknolojinin gelişmesi ile birlikte mini-PCNL yapılmaktadır. Bu daha ince 4-5 mm’lik aletlerle sırttan girilerek taş yerinde lazer ile kırılabilmektedir. Ameliyattan sonra stent bazen gerekir, bazen gerekmez.

Ameliyattan sonra taşımın tekrarlamaması için ne yapmalıyım? Diyet var mıdır?

 
Taşların %70-80’nin yapısında kalsiyum-oksalat bulunmaktadır. Kalsiyum taşı nedeniyle tedavi olan bir hastada 5 yıl içerisinde taşın tekrar oluşma riski %35’dir. Yani taş ameliyatı olan her 3 kişiden 1’de eğer tedbirler alınmazsa 5 yıl içerisinde tekrar taş oluşur. Bu oran 10 yıl içerisinde %50’ye çıkmaktadır. O halde taş hastalığı kronik bir hastalıktır ve tekrarlamaması için önlemler alınmalıdır. 

Taşın tekrarlamaması için alınacak önlemler

1. Tuz kısıtlaması: Yemekler çok tuzlu olmamalı, salata vb ilave fazla tuz atılmamalı
2. Hayvansal protein kısıtlaması: Özellikle kırmızı et azaltılmalı, sakatat hiç tüketilmemelidir
3. Bol su içilmeli: Özellikle yaz aylarında sıvı miktarı arttırılmalı. Yazın 2-2.5 lt kışın 1.5 lt altına inilmemeli. İdrar renginin çok koyu sarı olması az su içtiğinizi ve idrarın konsantre olduğunu gösterir. Taş oluşumu bu durumda artar. Taş hastaları idrar rengine göre sıvı miktarını ayarlamalı.
4. Masa başında hareketsiz kalınmamalı
5. Günlük 1-2 limon veya grayfurt suyu limonata tarzında içilebilir. İdrarda sitrat miktarı artırılarak taş oluşumu önlenir

Taş tekrarını engelleyen ilaç var mıdır?

Taşı sık tekrarlayan hastalarda doktor kontrolünde bazı taşlarda ilaç tedavisi gerekmektedir. Ancak bu ilaçlar ezbere kullanılmamalıdır. Bu ilaçlardan bazıları şunlardır:

I. Potasyum sitrat (Urocit K vb)
II. Sodyum potasyum sitrat (Uralyt-U vb)
III. Scholl solüsyonu (Çocuk hastalar için )
IV. Allopurinol
V. Thiola vs